Het BioPsychoSociaal model is hot! Kijk op een website over chronische klachten of de behandeling ervan en je komt wel ergens de term BioPsychoSociaal tegen. Je telt als behandelaar niet meer mee als je hier niets mee doet. Maar hebben we het allemaal wel hetzelfde beeld als we praten over het BioPsychoSociaal model?
BioPsychoSociaal model
Toen George L. Engel 1977 zijn artikel met daarin het BioPsychoSociaal model introduceerde, ging het hem er vooral om dat mensen meer zijn dan een machientje. Dat psychische factoren en de sociale omgeving bijdragen aan ziekte en gezondheid. George, als internist, gefascineerd door psychosomatiek had zeker ideeën over hoe die interactie dan plaats zou vinden. Deze visie is tegenwoordig al veel algemener. Niemand zal denken dat je na een harttransplantatie fluitend uit het ziekenhuisbed stapt om gewoon weer aan het werk te gaan. Angst, voorzichtigheid en talloze andere emoties kunnen het gedrag en herstelproces beïnvloeden. En dat geldt ook voor de omgeving van deze patiënt. Het idee dat biologische, psychologische en sociale aspecten een rol spelen in ziekte en gezondheid lijkt tegenwoordig gemeengoed.
Hoe dan?
Het probleem ontstaat wanneer je de eenvoudige maar relevante vraag stelt: ‘Hoe dan?’ De betrokkenheid van biologische, psychologische en sociale factoren lijkt logisch, maar wanneer de ‘Hoe dan’ vraag gesteld wordt ontstaat er een explosie van mogelijke relaties en interacties. Dit kan omdat het BioPsychoSociale model helemaal geen model is, maar een statement. Een uitgangspunt. Een uitnodiging om te gaan nadenken over deze interacties. En dat is precies wat er gebeurt:
‘Die rugklachten? Dat is allemaal onverwerkte woede’, ‘Natuurlijk heb je een stijve nek: je bent zo hardnekkig in je standpunten’ of: ‘die buikklachten begrijp ik wel: die relatie met je partner ligt zwaar op je maag’. Deze mogelijk wat banale voorbeelden liggen helaas niet ver van de realiteit. Voor aanhoudende pijnklachten worden in toenemende mate psychologische behandelingen gegeven, waarbij het verwerken van emoties of het aangeven van grenzen bijna direct worden gekoppeld aan de bestaande klachten. Er zijn vast onderzoeken die laten zien dat dergelijk methoden de klachten doen afnemen. Het causale verband tussen deze klachten en de mentale componenten is echter niet of nauwelijks aangetoond.
BioPsychosociaal als gemeengoed
Tegelijk is het BioPsychoSociale model al gemeengoed geworden. Zodanig dat zorgverzekeraars bij een behandeling voor chronische rugklachten vragen waarom er zo weinig psychologen bij de behandeling zijn betrokken. Waarom zijn er psychosomatische fysio- en oefentherapeuten? Zouden de BPS interacties niet altijd moeten worden meegenomen in een fysio- of oefentherapeutische behandeling? Kan een fysio- of oefentherapeut zijn vak goed uitvoeren zonder de BPS aspecten mee te nemen in de behandeling?
Wat we ons onvoldoende realiseren is dat het uitgangspunt van George Engel veel directere gevolgen heeft dan gedacht. We kunnen nadenken over causale verbanden tussen niet verwerkte woede en pijnklachten. Maar de impact van het concept van George Engel ligt véél dichterbij.
Voorbeelden
Heb je er ooit bij stil gestaan dat je als behandelaar onderdeel uit maakt van de sociale context van je patiënt. Dat wie jij bent, hoe je er uit ziet, je stemgeluid, hoe je ruikt, welke kleding je draagt, hoe je woorden gebruikt, hoe je praktijk er uit ziet, enzovoort, van invloed is op hoe de patiënt jouw behandeling ondergaat? Van veel van die interacties zijn zowel de behandelaar als de patiënt zich niet bewust. Maar het speelt wel een rol. Hoe precies, dat weten we gewoon niet.
Heb je er ooit bij stil gestaan dat hoe een patiënt jou beïnvloedt effect heeft op hoe jij je behandeling uitvoert? Dat er daardoor een constante wisselwerking is die het effect van de behandeling modereert?
Wist je dat er een verband is tussen gebruik van botox in het gezicht en het veranderen van het ervaren van emoties? Emoties, die vaak aan het psychologische domein worden toegeschreven, worden letterlijk invoelbaar gemaakt via het lichaam, het biologische systeem. Het onderdrukken van de fysieke uiting van de emotie door botox verandert dus ook letterlijk de emotionele ervaring. Niet alleen bij de persoon zelf, maar ook bij de sociale omgeving. Heb je je wel eens afgevraagd waarom die mooie dame met dat strakke gezicht emotioneel zo vlak en niet zo aardig overkomt?
BioPsychoSociaal is géén model
Het BioPsychoSociale model van George Engel is een conceptuele gedachte en vanuit een wetenschappelijk perspectief eigenlijk nog geen onderbouwde theorie of model. Daar is nog héél veel onderzoek voor nodig. In de tussentijd kunnen we in praktische zin wel onderzoeken wat werkt. En met welke interacties we rekening kunnen houden. Deze interacties liggen vaak al dichter bij ons handelen dan we denken.